Rối loạn sử dụng chất là gì? | Safe and Sound

Bác sĩ tâm thần cho biết rối loạn sử dụng chất là một rối loạn nghiêm trọng mà trong đó việc sử dụng rượu hay chất gây nghiện, hoặc cả hai, dẫn đến các vấn đề sức khỏe và tâm lý ảnh hưởng đến công việc hay đời sống gia đình của một người theo chiều hướng xấu.

Nguyễn Thị Hồng Hạnh | Bác sĩ - Viện tâm lý và sức khỏe tinh thần SnS

Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe Cộng đồng và Phát triển

1. Định nghĩa rối loạn sử dụng chất

Theo chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần, rối loạn sử dụng chất còn được biết đến với tên gọi rối loạn sử dụng chất gây nghiện (drug use disorder) hay lạm dụng chất (substance abuse), căn bệnh này có thể gây ra những sự suy yếu ở nhiều khía cạnh và sự đau khổ về mặt tâm lý. Chất muốn nhắc đến ở đây là những chất tác động lên hoạt động tâm thần của con người. Chúng có thể là chất cấm: cần sa, cocain, heroin,... gọi chung là ma tuý. Cũng có thể là chất không cấm: rượu, nicotine, caffeine,... Hoặc thậm chí là thuốc: thuốc ngủ, thuốc giảm đau (morphin),...

Các dấu hiệu của lạm dụng chất (dù có là rượu hay chất gây nghiện) bao gồm:

• Sử dụng chất gây nghiện đều đặn, có thể là hàng ngày, để có thể hoạt động được;
• Sử dụng chất gây nghiện ngay cả khi chỉ có một mình; 
• Tiếp tục sử dụng chất gây nghiện ngay cả khi người này biết rằng nó gây hại cho sức khỏe, gia đình hay công việc của chính họ; 
• Lấy cớ để sử dụng chất gây nghiện và phản ứng gây gổ trước những câu hỏi về việc sử dụng chất của họ; 
• Giữ bí mật về việc sử dụng chất gây nghiện; 
• Mất hứng thú với các hoạt động khác;
• Hiệu quả làm việc suy giảm;
• Lơ là việc ăn uống hay chăm sóc diện mạo hình thức;
• Lú lẫn, lờ đờ, trầm cảm;
• Vấn đề tài chính;

Ảnh 1: Rối loạn sử dụng chất là tình trạng rối loạn nghiêm trọng về sử dụng rượu hay chất gây nghiện

Về lâu dài, sử dụng quá nhiều rượu có thể gây tăng cân và cao huyết áp, tăng nguy cơ bị trầm cảm, tổn thương gan, vấn đề về hệ miễn dịch và một số bệnh ung thư. Chất gây nghiện có thể đi kèm với các vấn đề sức khỏe tâm thần chẳng hạn như trầm cảm, tâm thần phân liệt và rối loạn nhân cách.

Các bác sĩ tâm thần cho biết, lạm dụng rượu và chất gây nghiện thường bắt đầu như một hành vi tự nguyện, được khuyến khích hoặc chấp nhận bởi môi trường văn hoá và xã hội của một người. Áp lực từ bạn bè, sự căng thẳng và những rối loạn chức năng trong gia đình có thể khiến vấn đề thêm trầm trọng. Một đứa trẻ có một thành viên trong gia đình có vấn đề về phụ thuộc chất sẽ có nguy cơ mắc rối loạn này cao hơn, bơi nguyên do về môi trường hay gen, hoặc cả hai.

2. Triệu chứng rối loạn sử dụng chất

• Khả năng kiểm soát suy giảm:

• Sử dụng chất trong thời gian dài hơn và/hoặc với số lượng lớn hơn so với dự định ban đầu.
• Muốn sử dụng ít đi, nhưng không thể làm được.
• Càng lúc càng dành nhiều thời gian cho việc mua, sử dụng và hồi phục sau sử dụng chất.
• Có các cơn thèm sử dụng chất mãnh liệt khiến cho người bệnh khó nghĩ về bất kỳ điều gì khác.

• Giảm kỹ năng xã hội:

• Tiếp tục sử dụng dù biết các vấn đề nó gây ra trong cuộc sống tại gia đình và cơ quan.
• Tiếp tục sử dụng bất chấp những tranh cãi với gia đình hay việc vì nó mà mất đi bạn bè.
• Kết quả là từ bỏ các hoạt động giải trí và xã hội, bởi vậy, chuyên gia tâm lý và bác sĩ tâm thần cho biết, người bệnh dành ít thời gian hơn cho bạn bè và gia đình, trở nên càng lúc càng cô lập.

Ảnh 2: Khả năng kiểm soát rượu, chất gây nghiện của người bệnh suy giảm

• Sử dụng bất chấp nguy hiểm:

• Bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý khuyến cáo, khi đang có tác dụng của chất, người bệnh tham gia vào những hành vi tình dục tiềm ẩn nguy cơ hoặc đặt bản thân hay người khác vào nguy hiểm, chẳng hạn bằng cách lái xe, vận hành máy móc hay bơi lội.
• Tiếp tục sử dụng trong lúc vẫn nhận thức được rằng chất này đang khiến cho những vấn đề tâm lý và sức khoẻ tồi tệ hơn (chẳng hạn như uống rượu ngay cả khi đã được chẩn đoán mắc bệnh về gan).

• Chỉ tiêu dược lý:

• Bắt đầu trở nên nhờn chất, bởi vậy cần liều lượng càng lúc càng cao để thỏa cơn. Việc nhờn chất xảy ra nhanh đến mức nào tùy thuộc vào các loại chất gây nghiện khác nhau. 
• Chịu đựng sự vật vã khi cai, chẳng hạn như buồn nôn, đổ mồ hôi và run rẩy nếu ngừng sử dụng.